DENEMENİN PENCERESİ

Deneme, yazının en şenlikli hâlidir aslında: Sohbetin yazıya sirayet eden serüveni… Deneme yazarıyla kolayca anlaşabilirsiniz; hatta şakalaşabilir, birlikte gökyüzüne bakabilir, düşüncenin kıyısından bir bulut koparıp kaldırabilirsiniz.

Peki, düşünür nasıl bir insandır? Sanki bütün zamanını düşünceye ayırır; bu yüzden çoğu zaman sıkıcı bulunur. Oysa düşünmek istikameti gösterir, yolu ışıklandırır—ama esas olan yürümektir. Yol düşünceden doğar; hedefe yürümek ise niyetten. İnsan sadece dünyaya düşünmek için değil, yapmak ve eylemek için de gelmiştir. Düşünce bir anahtardır; kapıyı açıncaya kadar vazifesini sürdüren sessiz bir metal. Kapı açıldı mı, anahtar cebe konur; bir sonraki kapıya kadar susar.

Okuyan toplum, okumanın semeresini devşiren toplumdur. Bilinç düzeyi, insan kalitesi, yaklaşım olgunluğu… Bunların hepsi okunanların en somut işaretidir. Ne yazık ki bizde “okumak”, çoğu zaman piyasaya dönük bir fiile indirgenmiştir; tahsil yapmakla eşitlenmiştir. Hatta bazı okuma biçimleri, okuma karşıtı özellikler taşır hâle gelmiştir. Türkiye’de aydın ya da entelektüel dediğimiz kesimin önemli bir kısmı da bu anlamda okuma eylemini henüz sökememiştir. Okuduğunda “ok”un nereye fırlatılacağını bilmez; elindeki ipin ucunu nereye bağlayacağını kestiremeden dolaşıp durur.

Okuma imgesini yitiren toplumların matbu esere para verme arzusu da körelir. Kitabı boş, gereksiz, önemsiz bulurlar. Oysa irfan geleneğimizde kitap yalnızca “okunan” değil; aynı zamanda “inanılan” bir kaynaktır. Bu, yalnız kutsal kitaplara değil; bütün kitaplara dair bir hakikattir. Okumakla inanmak arasında sessiz bir bağ vardır. Gökyüzünü, dağı, denizi, deveyi, bal arısını okuyabilen insan; okuduğu şeyin işaret ettiği kudrete de inanır. Yani okuduğu yere okunu tam isabetle fırlatabilir.

Kitap okuma oranlarının istatistiklere katkısı vardır; fakat bu oranlar, okumadan doğacak insan kalitesini ve dünya idealini gerçekleştirmeye yetmez. Daha çok yolumuz var; daha bir fırın ekmek yememiz gerekiyor.

Niyetimiz samimiyetimizdir. Eksiklerimizi çoğu zaman şiirle tamamlarız. Çünkü etkili denemeler, şiirden sonra yazılan bir türdür aslında. Şiirden arta kalan kelimeler denemede kendine yer bulur; şiire gitmeyen sözler denemede oturur.

Özgürlük, özlemekle kanatlanır; özlem ise özlediğine uçmak ister. Çözünürlüğü düşük gülümsemelerimiz, ekranlara sığmayan sevinçlerimiz vardır. Kâğıt üzerinde bir şey yaşamak, bazen kitaptan hayatı okumak gibidir. Dünyanın boşluğunu doldurmak için yazar, dolu olan tasa nasıl su doldurabiliriz diye düşünür.

İlk kez yaşamak zorunda kaldığımız şeylerden biri de online bayramdı. Bedenimizde küçük bir pencere var: Göz… İçten dışı görmeye yarar. Her evin dışarıya açılan bir gözü olduğu gibi, her insanın da dışarıyla içeriyi birbirine yaklaştıran bir penceresi vardır.

Pencere, dünyadaki hâlimizi anlamak ve anlatmak için güçlü bir metafordur. Ne diyor şair: “Dünya bir penceredir; her gelen baktı geçti.”

Bizim baktığımız pencere ise okuma, düşünme ve yazma penceresidir. Oradan hem dünyayı görürüz hem de kendimizi.

Kevser İPEK DEMİRTAŞ