Yok edilen bir Cumhuriyet değeri: Sümerbank

Anadolu kadını için adeta bir basma devrimi yapmıştı, Sümerbank. Rengârenk, püfür püfür, desen desen emprime basmalar üretti yıllarca. Rahşan Ecevit’in dallı güllü basma elbiseleri, Karaoğlan’ın mavi gömleği hep Sümerbank’tandı.

ÖZEL HABER 20.05.2022, 09:21
Yok edilen bir Cumhuriyet değeri: Sümerbank

Sümerbank, bugünlerde bir ayağı çukurda olan Cumhuriyet’imizin ilk kamu yatırımıydı. 1933 yılında kurulan iştirakin Kayseri’deki ilk fabrikası 1935 senesinde Sovyetler Birliği’nin teknik ve maddi desteğiyle açılmıştı. Ülkemizin sanayileşmesi ve büyümesi için atılmış en önemli adımlardan biri olan Sümerbank, sadece iktisadî değil sosyal ve kültürel olarak da ilerici bir projeydi

Mesela Sümerbank fabrikaları; işçilerine kütüphane, sinema binası, spor sahası, lojman (vazife evleri denirdi), çay bahçesi ve hastane dahil her türlü sosyal imkânı sunardı. Hepsini geçtim, fabrikanın hamamı dahi vardı. Nazilli basma fabrikasında işçiler Beethoven dinlerdi; kasetten değil ha, yine işçilerin kurduğu klasik müzik korosundan, canlı olarak... Orkestrası ya da bandosu olmayan diğer fabrikalarda işçiler çalışırken radyodan klasik müzik yayını yapılırdı; tıpkı SSCB’de, Romanya’da, Küba’da olduğu gibi... Bazen hünerli bir işçi çıkar, mikrofondan fıkra anlatır veyahut iş arkadaşlarını eğlendiren taklitler yapardı. Oysa şimdilerde şartları kölelikten hallice olan modern fabrika ve plazalarda çalışıyor işçiler…

Bir ulusu giydirmek

Bizim kuşak için eylül ayı Sümerbank ayı olurdu. Okul önlüğümüzden pantolonumuza, defter kalemden beslenme çantamıza kadar her şeyi Sümerbank’tan aldık biz. Anneannemin patiskaları, dedemin bayramlık mendilleri, babamın martı gibi Beykoz köselesi kunduraları, annemin hâlâ kullandığı porselen takımı... Herkesin, sonraları Gaffur pijaması diye ayyuka çıkan, çizgili pazen pijaması muhakkak vardı. Kışın soğuğunda Sümerbank pijamamın paçalarını yine Sümerbank çoraplarımın içine sokup öyle yatardım.

Memur çocukları, kumaş kokulu Sümerbank mağazalarına ailecek yapılan ziyaretleri iyi bilirler. Çünkü devlet, memurlarına ve devlete bağlı kurumlarda çalışan işçilere yıllık Sümerbank istihkakı verirdi. Gelinlik çeyizlere Sümerbank çeki konurdu. Sümerbank, yatılı öğretmen okulunda okuyan öğrencilere her yıl birer çift ayakkabı yollar, Kredi ve Yurtlar Kurumu’nun çarşaf ve nevresimlerini üretirdi. Hatta maddi durumu olmayan başarılı öğrencilere burslar verip onları yurtdışında eğitime gönderirdi.

komunist-bir-masaldi-sumerbank-946402-1.

Bir dönem Galatasaray’ın parçalı formalarını da yine Sümerbank dikmişti. Şimdiki kullan at formaların aksine merserize trikotaj veya keten dokuma olan bu formalara futbolcular canları gibi bakar, her maç sonrası evlerinde yıkayarak bir sezon boyunca giyerlerdi.

Anadolu kadını için adeta bir basma devrimi yapmıştı Sümerbank. Rengârenk, püfür püfür, desen desen emprime basmalar üretti yıllarca. Rahşan Ecevit’in dallı güllü basma elbiseleri, Karaoğlan’ın mavi gömleği hep Sümerbank’tandı. Gömlek alacağımız vakit tezgâhtara “Ecevit mavisi” derdik. Dünya güzeli seçilen Azra Akın’ın o nefis elbisesini bile Oscar de la Renta filan değil Sümerbank dikmişti. Fakat bugün Emine Hanım, 6 bin dolara ayakkabı satan, Christian Louboutin’den aşağı giyinmiyor maşallah.

komunist-bir-masaldi-sumerbank-946403-1.

Ne komünist ülkeymişiz

O zamanlar Sovyet kredisiyle başlayan bu küçük macera peyderpey büyüdü. İpliğinden tutun, nihai ürünün nakliyatına kadar çoğu işi kendi bünyesinde yapmaya başladı. Mensucatla da kalmadı; porselendir, kırtasiyedir, halıdır, kilimdir, tuğladır, aklınıza ne geliyorsa üretmeye ve satmaya başladı.
 

Kendi finansmanını bile kendi bankacılık faaliyetlerinden sağlıyordu. 40 binden fazla çalışan, 500’e yakın mağaza, 41 fabrika ve 43 banka şubesiyle Türkiye’nin en büyük holding teşekküllerinden biri haline gelmişti. Eğer istenseydi bir ülkenin tüm üretimini yapacak bir yapıya ulaşabilirdi. Bizatihi bir işçi kooperatifi olmasa da Bask bölgesindeki Mondragon kooperatifiyle biçimsel benzerlikler gösterirdi. Tüccara ayrı, nakliyeciye ayrı, perakendeciye ayrı kâr fırsatı vermeden halka aracısız satış yaptığı için fiyatları uygun olurdu; bundan ötürü de özel şirketler ve yabancı markalar “mütevazı vatandaş” segmentinde Sümerbank’la pek rekabet edemezlerdi.

Fakat dar gelirli vatandaşımızın bayramlık giyim-kuşam ihtiyacını Sümerbank’tan karşılaması neoliberalizmin Türkiye resmi sponsoru Turgut Özal’ın çok zoruna gitti. IMF ve Dünya Bankası her geldiğinde “Halkın sırtındaki kambur” diyerek Sümerbank’ı şikâyet etti. Neymiş, fabrika işçisi çok para alıyormuş... Rahmetli çok tontondu ama çok para alan işçiyi hiç sevmezdi. Çok zengin iş insanlarına ise bayılırdı.

komunist-bir-masaldi-sumerbank-946404-1.

Önce Sümerbank’ın bir kısmı işçi düşmanı Hayyam Garipoğlu’na, bir kısmı da hepimizin yakinen tanıdığı Albayraklara haraç mezat satıldı. Hatta araya güzelim TÜMOSAN ihalesi de sıkıştırıldı. Sonra Merinos, Beykoz, Bergama ve Malatya başta olmak üzere fabrikalar teker teker kapatılmaya başlandı. Emekçi şehri olan Nazilli, bir gecede emekli şehri haline geldi. Daha sonra, siyasi rüzgâr hafiften yön değiştirince Garipoğlu, Sümerbank’ın kaynaklarını zimmetine geçirmek ve nitelikli dolandırıcılık suçlarıyla açılan davalardan, mahkeme kararları bozula bozula, 2 yıl 2 ay hapis yattı. Yani bir halkın 80 yıllık ortak emeği sadece 2 yıl hapis karşılığında birkaç haramiye aktarılmış oldu. İki yıl hapis yatsam hepsini geri verirler mi acaba?

11 Ocak 2002’de, Türkiye halkının iftihar vesilesi olan Sümerbank’ın son fabrikasına da kilit vuruldu. Geriye Sümerbank’ın sadece adı kalmıştı. Bu da dönemin peşkeşten sorumlu maliye bakanı Unakıtan’ın çok gücüne gitmiş, “Sümerbank’ı bitirdik, yakında tarihten siliniyor” diye resmen halka nispet yapmıştı. Sonraları da çıkıp “Satıyoruz satıyoruz bitmiyor, ne komünist ülkeymişiz” diye ileri geri konuşmuştu. Sonra da sıra Türk Telekom’a, THY’ye, şeker fabrikalarına, limanlara geldi… Ayakkabı kutularını doldurduk ama gözlerini doyuramadık bu hınzırların.

Eskiden Tekel işçisi ya da Sümerbank emeklisi olmak gibi gururla kullanılan tabirler vardı. 30-35 sene aynı kurumda çalışılır, kıdem tazminatıyla Avrupa ülkelerinde olduğu gibi konforlu bir emeklilik geçirilirdi. Fakat neoliberalizm bunu bizden aldı. “Migros işçisiyim” ya da “Trendyol emeklisiyim” gibi şeyler hiç olmayacak. İki sene orada, üç sene burada, iki sene işsiz, beş sene şurada…

Velhasıl, halkın halk için ürettiği Sümerbank’tan geriye bize Bershka, bize Collezione, bize Mango kaldı… İstiklâl Caddesi’nde masa açıp kızıl dergi satanlar için “hesapta komünist ama ayağında Converse var” diye homurdanan gevezelere sormuş olayım:

Kardeşim, Sümerbank ayakkabı üretiyor da biz mi giymiyoruz?!

Alıntı: Birgün Gazetesi

Yorumlar (0)
Yorum yapabilmek için lütfen üye girişi yapınız!
Günün Anketi Tümü
Yarın seçim olsa kime oy verirsiniz?
Yarın seçim olsa kime oy verirsiniz?
Namaz Vakti 24 Mart 2023
İmsak 05:29
Güneş 06:55
Öğle 13:16
İkindi 16:42
Akşam 19:26
Yatsı 20:47
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 25 60
2. Fenerbahçe 24 54
3. Beşiktaş 25 49
4. A.Demirspor 25 45
5. Trabzonspor 25 44
6. Başakşehir 24 41
7. Kayserispor 25 38
8. Konyaspor 25 34
9. Karagümrük 24 31
10. Antalyaspor 25 28
11. Alanyaspor 25 28
12. Sivasspor 25 27
13. Kasımpaşa 25 26
14. Gaziantep FK 25 25
15. Ankaragücü 24 25
16. İstanbulspor 24 24
17. Giresunspor 24 23
18. Hatayspor 24 23
19. Ümraniye 25 22
Takımlar O P
1. Samsunspor 26 54
2. Eyüpspor 26 53
3. Pendikspor 26 47
4. Rizespor 25 46
5. Keçiörengücü 26 46
6. Sakaryaspor 26 46
7. Bodrumspor 26 41
8. Manisa FK 25 39
9. Boluspor 25 38
10. Bandırmaspor 25 37
11. Göztepe 25 35
12. Tuzlaspor 26 28
13. Altay 26 25
14. Adanaspor 26 25
15. Erzurumspor 25 24
16. Altınordu 25 20
17. Gençlerbirliği 25 17
18. Denizlispor 26 17
19. Yeni Malatyaspor 26 16
Takımlar O P
1. Arsenal 28 69
2. M.City 27 61
3. M. United 26 50
4. Tottenham 28 49
5. Newcastle 26 47
6. Liverpool 26 42
7. Brighton 25 42
8. Brentford 27 42
9. Fulham 27 39
10. Chelsea 27 38
11. Aston Villa 27 38
12. Crystal Palace 28 27
13. Wolves 28 27
14. Leeds United 27 26
15. Everton 28 26
16. Nottingham Forest 27 26
17. Leicester City 27 25
18. West Ham United 26 24
19. Bournemouth 27 24
20. Southampton 28 23
Takımlar O P
1. Barcelona 26 68
2. Real Madrid 26 56
3. Atletico Madrid 26 51
4. Real Sociedad 26 48
5. Real Betis 26 45
6. Villarreal 26 41
7. Athletic Bilbao 26 36
8. Rayo Vallecano 26 36
9. Osasuna 26 34
10. Celta Vigo 26 34
11. Mallorca 26 32
12. Girona 26 31
13. Getafe 26 29
14. Sevilla 26 28
15. Cadiz 26 28
16. Real Valladolid 26 28
17. Espanyol 26 27
18. Valencia 26 26
19. Almeria 26 26
20. Elche 26 13