MODERN DÜNYADA BİLGİ, PARA VE İNSAN İLİŞKİSİ

Fenike alfabesi, Fenikeliler tarafından M.Ö 1200 yılında ortaya çıkmıştır. Bu alfabe Fenike dilini yazmak için kullanılır ve 22 harften oluşur. Sağdan sola doğru okunan bir alfabedir. Heredot'a göre Yunanlılara yazıyı taşıyanların Fenikeliler olduğu bilinmektedir. İlk madenî parayı MÖ 7. yüzyılda Anadolu'daki eski medeniyetlerden biri olan Lidyalılar icat etti. Bir bakla tanesi büyüklüğünde olan bu madenî paralar %75 altın ve %25 gümüşün karıştırılmasıyla elde edilen “elektrum” alaşımından oluşuyordu.

Bilgi ve para insanlık tarihinde önemli bir yere sahiptir. Tarihteki başarılar, çatışmalar, antlaşmalar bu ikili ögeyle yakından ilgilidir. Bir de etik ve insani değer birikimi var; zaman zaman paranın gücüyle bu değerler çatışma halinde olur. Bilgi setleri, bir taraftan medeniyeti inşa ederken öte yandan bir güç olarak belli değerleri de tehdit etmiştir. Bilgi etik değerleri zaman zaman beslemiştir; ancak bazen gücün cazibesi etik değerlere baskın gelmiştir.

Para, modern toplumların işleyişinde merkezi bir rol oynar. Ekonomik refah, bireylerin yaşam kalitesini artırma potansiyeline sahipken, para kazanma arzusu sıklıkla etik değerlerle çatışabilir. Bu durum, “her şeyin bir bedeli var mı?” sorusunu gündeme getirir. Ne yazık ki para tarihte daha cazip bir yere sahiptir. Güç ilişkileri bilginin de belli alanlarda toplanmasına ve “bilgi tekellerinin” ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Paranın Gücü ve Etik Değerler

Para, insanlara özgürlük, güvenlik ve olanaklar sunar. Ancak bu güç, bireyleri ve kurumları etik dışı davranışlara yöneltebilir. Rüşvet, vergi kaçırma, çevresel yıkıma rağmen kâr elde etme gibi uygulamalar, para kazanma motivasyonunun etik ilkelerle çatışabileceğini göstermektedir.“Etik Yasası” önemli olmakla beraber etik değerlerin toplumsal normlar ve kültür içinde etkili bir şekilde kodlanması hayati bir meseledir. Aksi taktirde para ve güç, toplumları, medeniyetleri rayından çıkarabilir; tarih bunun örnekleriyle doludur.

Özellikle neoliberal ekonomi anlayışının hâkim olduğu toplumlarda, piyasa kuralları çoğu zaman ahlaki sorumlulukların önüne geçer. “Kâr her şeyden önce gelir” anlayışı, etik ikilemleri derinleştirir. Örneğin, düşük maliyet uğruna işçilerin sömürülmesi veya sağlığa zararlı ürünlerin pazarlanması, etik değerlerin göz ardı edildiği uygulamalardandır. Günümüzde toplum sağlığını tehdit eden temel mesele, insan yaşamını bir felakete sürükleyebilecek bozulmalar, GDO’su değiştirilmiş gıdalar dikkat çekmektedir.

Bireysel Açıdan Para ve Etik

Bireylerin para ile olan ilişkisi, kişisel değer yargılarına göre şekillenir. Bazı bireyler zenginleşme uğruna yalan söylemeyi, hile yapmayı veya başkalarını manipüle etmeyi meşru görürken; bazıları etik ilkelere bağlı kalarak bu tür davranışlardan uzak durur. Bu noktada ahlaki gelişim düzeyi, kültürel normlar ve eğitim gibi faktörler belirleyicidir. O nedenle eğitim içerikleri, aile değerleri, kültürel kodlar, etik ve ahlaki özellikleri mutlaka içermelidir. Kadim tarihimizden iyi örnekler öne çıkarılmalıdır.

Kurumsal Etik ve Sosyal Sorumluluk

Kurumlar açısından etik davranış, sadece yasalara uymakla sınırlı değildir. Topluma ve çevreye karşı sorumluluk almak, şeffaflık sağlamak ve adil uygulamalar yürütmek etik bir kurum olmanın temel gereklerindendir. Sosyal sorumluluk projeleri, sürdürülebilirlik çalışmaları ve etik kurallar çerçevesinde karar alma süreçleri, kişi ve kurumların sadece kâr amacı gütmeyen bir anlayışla hareket edebileceğini göstermektedir.

Bilginin gücü insanlık lehine kullanılmalıdır. Dünyanın rahat bir nefes alması kadim insani değerleri hatırlamakla ilişkilidir. “Çıkar” esaslı yaklaşım ve bunun bir “başarı” olarak lanse edilmesi sorgulanmalıdır. Temel insani etik parametrelere göz ardı edilmeden adımlar atılmalıdır.

Para ve etik arasındaki ilişki, modern dünyanın en temel ahlaki ikilemlerinden biridir. Para, yaşamı kolaylaştıran bir araçken; onun uğruna temel insanlık değerlerinden vazgeçmek, bireysel ve toplumsal düzeyde ciddi sorunlara yol açabilir. Etik ilkelerle desteklenen bir ekonomik anlayış hem bireylerin hem toplumların daha sağlıklı bir gelişim göstermesini sağlar. Gerçek refah, yalnızca ekonomik değil, ahlaki açıdan da zenginleşmeyi gerektirir.
Ferman Salmış