Dostoyevski konusunda şöyle bir hata yapıldığını fark ettim. suç ve ceza ya da karamazov kardeşler gibi sürgün sonrası eserlerinden başlandığında dostoyevski'yi anlaşılmaz ya da bu kitapları ağır bulan okurlar olabiliyor. fakat bence dostoyevski'nin olgunluk dönemi eserlerini anlayabilmek için sürgünden önceki romanlarını ve öykülerini de iyice anlamak gerektiğini düşünüyorum. bu yüzden dostoyevski kitaplarını bilinçli olarak okuyabilmeniz açısından detaylı bir entry hazırlamak istedim.
böyle büyük yazarlar kronolojik olarak okunursa yazarın emeklediği zamanlarda okur da yazarla birlikte emekler kanaatindeyim. insan ise emeklemeden yürümeyi, yürümeden koşmayı öğrenemez. edebiyat da aynı hayat gibidir.
bence kronolojik olarak okunması gereken dostoyevski kitapları sırası
1- insancıklar (1846) (can yayınları)
2- öteki (1846) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
3- ev sahibesi (1847) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
4- beyaz geceler (1848) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
5- netoçka nezvanova (1849) (iletişim yayınları)
6- amcanın düşü (1859) (can yayınları)
7- stepançikovo köyü (1859) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
8- ezilenler (1861) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
9- ölüler evinden anılar (1862) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
10- yeraltından notlar (1864) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
11- suç ve ceza (1866) (can yayınları)
12- kumarbaz (1867) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
13- budala (1869) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
14- ecinniler (1872) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
15- bir yazarın günlüğü (1873) (yapı kredi yayınları)
16- delikanlı (1875) (iletişim yayınları)
17- karamazov kardeşler (1881) (türkiye iş bankası kültür yayınları)
Böyle bir sıra önermemin sebebi de, dostoyevski'nin erken dönem eserlerinde puşkin'in kadın ve erkek karakter tasarımlarını kullanmış olması
çok küçük bir örnek vereyim. mesela insancıklar ve beyaz geceler gibi kitaplarında kadınlar güçlü, erkekler de idealsiz ve zayıftır. bu sebeple dostoyevski, puşkin'in yevgeni onegin kitabında olduğu gibi rus gençlerinin idealsizliğini anlatır. işte bu yüzden dostoyevski'nin erken dönem eserleri, olgunluk dönemi eserleri için harika bir altyapı oluşturur diye düşünüyorum.
bu kitaplar tek tek okunduğu sırada okur isterse arada edward hallett carr'ın yazdığı dostoyevski biyografisinden de kitapların yazıldığı dönemdeki dostoyevski'nin durumunu, biyografik detaylarını öğrenmek için okumalar yapabilir. dostoyevski kitaplarının hepsi bitirildikten sonra da okunabilir. ben kitapların hepsini okuduktan sonra okudum, muhteşem bir keyif ve verim aldım.
stefan zweig'ın kendisine has üslubuyla anlattığı üç büyük usta: balzac, dickens, dostoyevski kitabındaki dostoyevski kısmı da bütün kitaplar bitirildikten sonra mutlaka okunması gerekir. zira zweig'ın dostoyevski'yi anlatması herhangi bir kimsenin biyografi anlatıcılığı gibi değildir, ilmek ilmek işlenmiş bir psikoloji işçiliği vardır. ayrıca vaktiniz bolsa joseph frank ve henri troyat gibi biyografi yazarlarının yazdığı dostoyevski biyografi kitaplarına da bir bakabilirsiniz.
dostoyevski okumaları konusunda yapılabilecek son ve belki de en gerekli vuruş, puşkin konuşması (iletişim yayınları) kitabıdır. dostoyevski'nin bu meşhur veda hutbesi okunursa, okur tam bir dostoyevski doyumuyla birlikte edebiyat dağının zirvesinden rusya manzarasını izler. zira puşkin'e gereken değeri rus milli halk bilinci söylemleriyle ve turgenyev'in liberal batılı düşüncelerine, dostoyevski'nin panslavist yönelimleriyle karşı çıkmasını en net puşkin konuşması kitabında görürüz.