Türkiye’ye Çanakkale ve İstanbul Boğazları üzerinde kontrol imkanı sunan anlaşma savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı verir. Uluslararası niteliğe sahip olan Montrö Boğazlar Sözleşmesi Türkiye’ye Boğazlar üzerinde de tam kontrol hakkı veriyor. Barış zamanında sivil gemilerin özgür şekilde geçişine imkan verir. Montrö Boğazlar Sözleşmesi Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelere ait savaş gemilerinin de geçişini sınırlıyor. Montrö Boğazlar Antlaşması maddeleri ülkemiz tarafından da kabul edilerek imza altına alınmıştır. Türkiye tarafından önemli uluslararası bir anlaşma olarak kabul ediliyor.
Montrö Boğazlar Sözleşmesini İmzalayan Ülkeler
20 Temmuz 1936 yılında Bulgaristan, Fransa, Yunanistan, Avustralya, Romanya, Japonya, Yugoslavya, Sovyetler Birliği desteği alınarak imzalanmıştır. Montrö Boğazlar Sözleşmesi tam metni günümüzde hala yürürlüktedir. Ülkemize kısıtlanmış olan hakları iade edilmiş olup, boğazlar bölgesinin egemenliği de Türkiye’ye geçmiştir. Türkiye daha önce Sovyetler Birliği ile yaptığı saldırmazlık anlaşması uyarınca Sovyetler Birliğinin de gereken desteğini almıştır. Sözleşme 9 Kasım 1936 yılında yürürlüğe girdi. Milletler Cemiyeti Sözleşmesine 11 Kasım 1936 yılında kaydedilmiş olup günümüzde de yürürlüktedir.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi Fesih Şartları
Montrö Boğazlar Sözleşmesi yürürlüğe girdikten sonra 20 yıl daha sürecektir. Sözleşme 1. Maddesinde doğrulanan gidiş ve geliş özgürlüğü ilkesinin de sonsuz süresi olacaktır. 20 Temmuz 1956 yılında sözleşmenin süresi bitmiş olup sözleşmeyi imzalayan devletler değiştirebilmek için girişime girdi, başarılı olamadılar. Montrö Boğazlar Sözleşmesi bitiş tarihi geldiği zaman yapılmaya çalışılan değişimler yapılamadı. Uluslararası Deniz Hukuku kuralları, fesih şartlarında da olduğu gibi gemilerin uğramadan geçiş hakkı gereğince sözleşmenin değişmesi durumunda bile Türk Boğazlarından geçecek gemilerden zorunlu ücret talep edilmemesi kararlaştırılmıştır.
Montrö Boğazlar Sözleşmesinin Genel Hükümleri
Boğazların şartsız, kayıtsız Türkiye Cumhuriyeti’ne bırakılması, tahkimat düşman saldırısına karşı koyabilecek durumda olması için hendek, siper, haberleşme gibi çeşitli savunma tesislerini yapma hakkı tanınıyor. Sözleşme maddelerine göre Türk hükümeti savaş gemilerinin Boğazlar Bölgesinden geçişiyle ilgili hükümlerin yürütülmesine göz kulak olacaktır. Montrö Boğazlar Sözleşmesi maddeleri incelendiğinde 1. Maddenin Bağıtlı Yüksek tarafların Boğazlar Bölgesinde yer alan denizden gidiş-geliş ve geçiş ulaşım özgürlüğü ilkelerini doğrulayarak kabul eder şeklindedir. Antlaşma maddelerinde ise ticaret ve savaş gemileri hakkında kesimler bulunuyor. En çok merak edilen 10 madde ise barış zamanında hafif su üstü gemilerinin nasıl girebileceği hakkında ayrıntı vermektedir. Sözleşme Türkiye’ye Boğazlar üzerinde tam kontrol hakkı vermekte olup barış zamanında sivil gemilerin özgürce geçişini de garantiler. Türkiye’ye İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında da kontrol ve geçiş düzenleme hakkı verir.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi İle Türkiye’ye Verilen Haklar
Türkiye açısından Sözleşme’nin kazanımları arasında 1923 tarihli Boğazlar Sözleşmesi’nin getirdiği kısıtlamaların kaldırılması da gösteriliyor. Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile her iki Boğazın ve boğazların giriş noktasını kapsayan alanda Türkiye’nin egemenlik hakkı da tesis edildi. Montrö’nün Türkiye’ye kazandırdığı 3 adet büyük temel hak vardır. Bu haklar şu şekilde sıralanabilir:
●1923 yılında kurulan Boğazlar Komisyonu’nun yetkileri Türkiye’ye devrilerek egemenliğin kurulması sağlanmıştır.
●Boğazlar Bölgesi askerli hale getirildi. Bu işlemden sonra Türkiye Boğazlar bölgesinde yeniden asker bulundurabilme hakkı elde etmiştir.
●Yakın savaş ve normal savaş halinde Türkiye’ye yabancı savaş gemilerinin geçişlerine kısıtlama koyulması yetkisi de tanınmıştır. Ayrıca tek seferde geçilebilen savaş gemileri tiplerine, ağırlığına, sayılarına sınırlamalar getirilmiştir. Bu durum için ise önceden haber verilmesi şartı konulmuştur.